XUDERÍA DA CORUÑA

En A Coruña coñécese a existencia de dúas xuderías, unha dentro da cidade e outra extramuros, pero o que non se pode determinar con exactitude é se ambas coexistieron no mesmo espazo tempo.

Tradicionalmente, se data a chegada dos xudeus a A Coruña no século XIII, data da fundación da cidade. Sen embargo, as lápidas hebreas atopadas nas aforas da primitiva cidade, datadas no século X, fannos pensar que o continxente de xudeus que se instalou en A Coruña no momento da fundación chegou atraído pola prosperidade doutro asentamento semita anterior, co que existe a posibilidade, bastante probable, de que a presenza feixón na cidade herculina sexa anterior ó da fundación desta. Sen embargo, facendo honra verdade, a excepción das lápidas, os primeiros datos documentais que se conservan de xudeus en A Coruña son do ano I C non voltando a existir documentación sobre a xudería coruñesa ata o ano 1375. 

A xudería coruñesa foi medrando rapidamente ó longo dos séculos XIII, XlV, e XV, chegando a ser unha das máis prósperas e ricas, e a de maior actividade intelectual, de todo o norte de España. Algúns historiadores opinan que o despegue da alxama foi motivado pola chegada de dous grandes continxentes de xudeus: Os xudeus ingleses expulsados en 1290 por Enrique I e os xudeus franceses expulsados do seu país por Felipe IV en 1306. 

Grazas á contía dos tributos que pagaban os xudeus podemos asegurar que a alxama de A Coruña era a segunda máis grande de Galicia. 

A actividade principal dos semitas coruñesas eran a recadación de tributos, o préstamo e os ofícios como xastres, xoieiros teceláns... pero sobre todo foi o porto da cidade o que fixo prosperar á comunidade hebrea, grazas ó importar movemento mercantil que este mantiña con África, Europa e o Mediterráneo. Sábese que no ano 1384 o xudeu David era un dos maiores exportadores da cidade e que posuía unha "nave e grande e bem fornecida" que exportaba pescado ó Mediterráneo.

rúa da Sinagoga 

A primeira, dentro da cidade, estaba situada na actual rúa Sinagoga -da Cidade Vella- , e abarcaba as rúas Zapatería, Cortaduría, e Ferrerías. A sinagoga, segundo a tradición popular, estaba á altura do número catro da rúa que leva o seu nome. A mesma tradición narra a lenda de que existía un pasadizo que conectaba a sinagoga coa igrexa de Santa Maria (a escasos metros) por onde os xudeus ían roubar hostias para os seus supostos ritos [acusacións antisemitas sen fundamento]. 

A segunda xudería atopábase no antigo barrio de Santa Lucía, (coñecido na actualidade como a Falperra) e denominado no seu día como A Rabiada, hoxe inexistente. 

Bastante vindeiro a este segundo emprazamento atopábase o fosser (cemiterio xudeu), a zona coñecida na actualidade como A Palloza, fronte a un illote chamado Pena dous Xudeus, desaparecido ó amplia-lo porto pesqueiro. En dita ampliación, no ano 1869, atopáronse os restos do cemiterio, destacando tres lápidas, en bo estado de conservación, con inscricións en hebreo que hoxe se expoñen no Museo Arqueolóxico Nacional e que sen dúbida algunha deberían poder estar no de A Coruña como parte a historia desta cidade. 

Existe a teoría de que na cidade herculina existiu unha terceira xudería de menor tamaño na rúa "Rúa Nova" posto que noutras localidades galegas a rúa "Rúa Nova" estaba dentro da xudería local. Sen embargo, na actualidade só se pode afirmar con seguridade a existencia das dúas alxamas mencionadas.

Non podemos falar dos xudeus en A Coruña sen falar da Biblia Kennicott. Esta Biblia foi realizada na cidade no ano 1476 e está considerada como un dos máis suntuosos manuscritos hebreos iluminadosque existen e unha obra mestra do arte sefardí medieval. A realización en A Coruña da Biblia Kennícott propón un gran problema histórico. Por un lado, algúns historiadores afirman que esta obra foi realizada por unha escola de Iluminados hebreos que era das máis prestixiosas do continente e que estaba en contacto con outras escolas europeas, sendo creación destes iluminados xudeus as versións galegas das obras: "grande et xeral Estoria" de Alfonso X o Sabio e da "Crónica Troyana".


Outros estudosos afirman que nunca existiu a citada escola e que a Biblia, xunto co tratado gramatical de David Kimchi foi copiada polo escriba Moses Ibn Zabara en 1476, por encargo de Isaac, fillo de Don Salomón dei Braga, na Coruña, cidade do noroeste de España. Por ser el quen realizaba o encargo, indubidablemente coñecía e desexaba posuí-la Biblia de Cervera do 1300, que estaba na Coruña no século XV. Ó non poder se facer con ela, encargou outra Biblia escrita e enfeitada de idéntica maneira. O resultado foi a Biblia Kennicott. A verdade sobre a Escola de Iluminados da Coruña é un tema sobre o que se sabe moi pouco e aínda hai moito por descubrir.

A idea desa escola de traductores non é nada descabelada posto que en cidades portuarias importantes da nosa xeografía as condicións para a comercialización eran das máis idóneas e se a comunidade sefardita era importante aínda máis. Non esquezámo-la fama que tiñan, en todo o mundo, os copistas de manuscritos miniados e nos xudeus existían escolas familiares dedicadas a tal oficio artesanal dende séculos.

A famosa Biblia Kennicott, fíxose nunha reprodución facsímil integra, e pódese gozar por fin da lectura do texto dunha Biblia completamente vocalizada e con masoras ou anotacións gramaticaiis, escrita a man en bela e clara caligrafía sefardí da idade media, profusamente enfeitada e montada nunha réplica da súa encadernación de caixa orixinal. 

Producido case en vinte anos antes da expulsión final dos xudeus de España en 1492, nunha época na que xa estaban sendo perseguidos pola inquisición española, este manuscrito demostra a gran importancia que as comunidades xudías conceden á perpetuidad do seu pasado, realizando a investimento para a produción dunha Biblia precisa e belamente enfeitada. 

Dende o principio, o manuscrito planificouse como unha obra exuberante. Das 922 páxinas de que se compón a Biblia, 238 están ilustradas con vivos cores, dourados e lámina de prata. A orixinalidade e o humor do artista, Joseph Ibn Hayyim. quedan ben patentes nas miniaturas. 

As figuras moi estilizadas, case modernas no seu rematado abstracto, son un deleite para a vista pola riqueza das súas cores e as súas variadas composicións. As letras zoomórficas e antropomórficas do colofón do artista constitúen unha proba evidente da súa rica imaxinación.

Utilizando a Biblia de Cervera e mesturando esta inspiración coas modas contemporáneas, Ioseph Ibn Hayyim creou unha obra mestra única no seu propio estilo individual e distintivo. O Rei David sentado no seu trono, Xonás no momento de ser tragado por un gran peixe, ou Balaam, na súa calidade de astrólogo, consultando un astrolabio, son algunhas da moitas ilustraciones do texto da Biblia Kennicott. 

Incluso o tratado Sefer Mikhlol de David Kimchi, non foi copiado como texto austero, senón escrito entre arcadas de páxinas magnificamente decoradas, dende o principio ata o fin da Biblia

A produción de todo o manuscrito, dende a preparación da follas de pergamiño ata a derradeira fase de encadernado, é mostra patente da íntima cooperación entre o escriba Moses Ibn Zabara, o ilustrador Joseph Ibn Hayyim e o realizador do encargo, Isaac dei Braga. O falecido Cecil Roth denominouno con toda xustiza 'Obra Mestra do Arte Medieval Hispano xudaico', e considerábao como 'un dos mellores manuscritos hebreos en existencia'.

O Manuscrito Kennicott nº 1, como se lle coñece actualmente, deriva o seu nome de Benjamin Kennicott, hebraísta cristián inglés que se educou e traballou durante a maior parte da súa vida (1718-1783) en Oxford. Foi párroco de Christ Church de Oxford, e continuou a tradición inglesa de estuda-la Biblia Hebrea. A súa obra pioneira é a que comparaba as variantes de texto de centos de manuscritos hebreos de todo o mundo, foi publicada no seu Disertatio Generalis. Durante a realización da sua laboura, adquiriu iste manuscrito para a Biblioteca Radcliffe en 1771, dende alí pasou logo á Biblioteca Bodleian da Universidade de Oxford en 1872, onde se conserva na actualidade.

BETANZOS

Ista xudería pertencía ó grupo fiscal de A Coruña, xunto con Pontedeume e Ribadeo (é dicir, tributaban ó rei as catro vilas xuntas), e estaba situada no barrio denominado Cruz Verde (en referencia ó escudo da Inquisición Católica) e abarcaba as rúas Cruz Verde, Rúa dous Xudeos, e o ruela que une a rúa Cruz Verde coa Nacional VIN. (antes camiño de Castela) 

O máis característico deste pequeno grupo de rúas é a súa intención de pasar desapercibido para o resto da poboación como o demostra o ruela da rúa Cruz Verde que dende o exterior aparenta ser unha casa posto que se entra pola porta dunha vivenda e sen embargo o interior é un pequeno pasadizo con varias casas dentro.

Os xudeus vivían nos arrabaldes da vila se trasladando á rúas da zona alta, rúas Cortaduría, Ferreiros, Pescadería, onde tiñan os seus postos de traballo e negocios.

SANTIAGO DE COMPOSTELA

Non se sabe a ciencia certa cando se instalaron os xudeus en Santiago de Compostela;  máis a cidade compostelana era o termo duns ans a vía de comunicación máis importantes da Idade Medía; A Ruta Xacobea. Este camiño supuxo un movemento continúo de peregrinos e comerciantes dos máis diversos países, de tódalas clases sociais, estilos de vida... Pero para que todo isto funcionase correctamente foi necesaria a existencia dunha importante estrutura, tanto comercial como loxística, en todo o camiño e en Santiago de Compostela. Esta situación, especialmente frutífero a, motivou a aparición da xudería compostelana. 

Os xudeus que se instalaron en Santiago de Compostela fixérono buscando dúas cousas. A primeira: O comercio, o continúo continxente de peregrinos facía necesaria a presenza de prestamistas, cambiadores, mercaderes... e a segunda; a Igrexa. 

Os altos membros da xerarquía eclesiástica requirían xoias, cálices, sagrarios... polo que os xoieiros, plateiros, e fabricantes xudeus instaláronse en Compostela coñecedores das grandes necesidades do clero. 

Sen embargo, existe, ó menos en teoría, unha terceira e moi importante razón que xustificaría a presenza de xudeus en Santiago de Compostela; a construción da Catedral.

A catedral compostelana está chea de referencias ó pobo e relixión xudea. Se analizámo-lo Pórtico da gloria, obra cumio do románico, podémonos atopar que baixo o tímpano, no extremo esquerdo, está representado o pobo xudeu, mentres que no extremo dereito atópanse os xentís. No arco da esquerda podemos ve-las figuras de Abraham, Isaías, Jacob, Xudá e no arco da dereita vémo-las representacións de Moisés e os que se supón que son Aarón, Samuel e David. 

Na porta das Platerías volvemos a atopar novamente a Isaías (arrodeando a Xesuscristo) a Moisés e Aarón, así como o sepulcro de Abraham. Pero sobre todo destaca, polo seu valor artístico, a figura do rei David, sendo esta unha das obras mestras do arte escultórico medieval. 

Na Idade Media as ornamentacións dunha catedral non se facían solamente por cuestións estéticas senón que respondían un complexo linguaxe de símbolos. Cada elemento tenta significar algo dentro do conxunto da catedral. Esta concepción simbólica estaba en ocasións vinculada ós principios da Kábala (máis adiante comprobarémo-la importancia da Kábala dentro da xudería santiaguesa) 

Habemos de ter presente que a Biblia era un libro que na Idade Media estaba reservado a iniciados e practicamente vetado para o pobo, e que a presenza dun gran número de personaxes e pasaxes bíblicos só é xustificado pola presenza de artistas e canteiros que coñecían as Sagradas Escrituras. 

Asemella máis que xustificada a participación de artesáns hebreos na construción da catedral de Santiago de Compostela durante o século XII. Sen embargo existe unha cuestión que nos fai modifica-la nosa teoría; A relixión feixón prohíbe expresamente as imaxes, co que a única posibilidade para realiza-la ornamentación do templo é que os construtores fosen xudeus conversos ou estivesen asesorados por hebreos pero non executado por eles, o cal explicaría o profundo coñecemento dos principios cabalísticos e da Biblia. 

Algúns historiadores chegan máis alá e propón a posibilidade de que o Mestre Mateo fose de orixe hebreo. 

En canto á situación da xudería de Santiago de Compostela, esta achábase detrás da catedral. Entrando pola rúa Azabachería, onde numerosos comerciantes semitas tiñan os seus postos, atopámonos coa praza Cervantes. Dende esta praza saen as rúas que formaban a xudería compostelana, as rúas Algalia de Arriba e Algalia de Abaixo, a rúa Truques que une ambas rúas, e polo outro lado da praza, as rúas Xerusalén e Troia.

Algalia

O nome de Xerusalén resulta claramente identificable co pobo xudeu pero segundo algúns expertos o nome de "Troia" non provén da cidade de Asía Menor inmortalizada por Homero, senón que a denominación orixinal da rúa era "Torá". (o Pentateuco). Pero onde non existe ningún lugar a dúbidas é na raíz do nome "Algalia" que provén da arabización da palabra hebrea "Kabala" (en árabe Alcabala) o que nos reforza a teoría mencionada anteriormente; existían xudeus estudosos a caiba en Santiago e que estes aplicaron os seus coñecementos na construción da catedral compostelana.

Paradójxcamente á importancia da catedral e as grandes posibilidades de mercado que ofrecía a cidade, a xudería de Santiago de Compostela foi máis ben pequena e con pouco peso dentro da comunidade hebrea de Galicia.

MONDOÑEDO

A capital dunha das sete provincias do antigo reino de Galicia, Mondoñedo (entón coñecida como Vilamaior) contou con comunidade feixón ó abeiro do gran mosteiro de Villanueva de Lorenzo, que equiparó en desenvolvemento ós mosteiros de Sobrado e Meira, e igual que estes acolleu baixo a súa protección ós habitantes da xudería polo seu labor como administradores e recadadores de impostos. Neste caso o protectorado da comunidade hebrea viña directamente do bispo de Mondoñedo 

Outro dos motivos para a presenza hebrea en Mondoñedo podémolo atopar na bonanza económica da cidade a partir do século XII, a súa situación xeográfica cunha gran riqueza agrícola e gandeira, ademais de estar na ruta que unía Galicia con Asturias. Mondoñedo contou con dúas xuderías separados por escasos metros, aínda que non se pode determinar se ambas coexistieron no mesmo período.

A primeira delas na rúa Ruela dá Leña, situada moi próxima ó seminario e que contaba cunha única entrada, polo que fai que a rúa sexa un círculo estreito de casas agrupadas co fin de aproveita-lo calor das vivendas. A segunda xudería estaba na ruela situado detrás de a Fonte Vella ó cal se accede por unhas angostas escaleiras.

MONFORTE

En Monforte de Lemos a poboación feixón era tan importante que denominaban xudeus a tódolos habitantes da vila. O pasado hebreo da cidade está intimamente ligado a historia de Monforte. 


Ó igual que noutros moitos sitios, a poboación semítica instalouse ó amparo dun mosteiro, neste caso o de San Vicente do Piñeiro, aloxando a súa xudería na ladeira que sobe cara o monte do castelo e o mosteiro. Novamente se ve a relación "xudeus - señores feudales - mosteiro". Sen embargo a poboación feixón de Monforte non habitaba nunha zona delimitada e pechada como na maioría dos lugares senón que vivía nos que os estudosos denominan zonas de "ámbito xudeu", é dicir, onde a poboación era maioritariamente hebrea, pero non segregada. En calquera caso, esta zona era a actual rúa Abelardo Baanante, coñecida como A Calexa, Travesía do cárcere Vello, Falangueira, e praza dás Pescaderías. Sospéitase que a sinagoga da xudería estaba na rúa Falangueira.


Non se sabe a ciencia certa en que momento instaláronse os xudeus en Monforte de Lemos e só hai constancia documental da súa presenza a partir do século XV, aínda que é bastante sentado pensar que xa había hebreos na vila nos séculos anteriores. Foi a partir dos acontecementos de 1391 cando aumentou notablemente a presenza de semitas en Monforte, chegando ó extremo de que a mediados do século XV os xudeus monfortinos comezaban a se asentar outras vilas como Labres e Betanzos.

Casa Gaibor

No recinto da xudería achouse unha lápida sepulcral hebrea dedicada a Xoán Gaibor e ó seu fillo Jorge que, segundo a documentación existente, bautizouse para evita-la expulsión de 1492. Existen varias tradicións e lendas populares, aínda lembradas, sobre os xudeus de Monforte como son a do "Cristo Los azoute" e o "Cristo da Coada" onde se narran os suposto sacrilegios e vexacións que realizaban os xudeus coa imaxinería cristiá, o milagre posterior do crucifixo, e o conseguinte castigo para o hebreo. Na maioría dos casos, estas lendas proveñen da difamación da Inquisición, co fin de xustifica-las condenas dos conversos. Tamén cabe destaca-la historia do apelido "De Lemos" xa que é sorprendente o número de familias sefardíes con ese apelido que dende o século XVI estendéronse por toda Europa e América. Evidentemente, non se pode afirmar que tódolos sefardíes con apelido "De Lemos" ou "Lemos" sexan oriundos de Monforte, xa que moitos xudeus adoptaban ese nome para busca-la protección dos Condes de Lemos.

OURENSE

A xudería ourensá a pesar de ser unha comunidade importante dentro do grupo de xudeus galegos, era máis ben pequena. De feito, non se pode falar propiamente dunha xudería, a pesar de ter sinagoga e rabino maior. Estaba situada na "Rúa Nova" (a actual rúa Lambas Carvajal) pero debido ó reducido número de membros, sempre conviviron con católicos na mesma rúa, pola sinxela razón de que os hebreos non ocupaban toda a rúa. Incluso algúns investigadores sosteñen que no momento de esplendor a poboación de xudeus na rúa Rúa Nova non superaba o quince por cento dos veciños, mentres outros afirman que superaban o cincuenta por cento do vecindario. En calquera caso, polos datos que se dispón, todos do século XV e bastante numerosos, se sabe que a xudería de Ourense gozaba dunha desafogada economía, onde había varios cobradores de impostos e prestamistas, ó menos un xoieiro, un zapatero, un armero, varios médicos e un veterinario. 

O goberno municipal era consciente da importancia que tiña a xudería para a economía local, polos impostos que estes pagaban e polas riquezas que xeraban e tentaban por tódolos medios ó seu alcance que os semitas non abandonasen a cidade. Entre estas medidas atopábase o imposto que debía de pagar todo cidadán que abandonase a cidade; os católicos debían de aboar doce maravedíes mentres que os xudeus tiñan que pagar vinte e catro. (Non sabemos se para que os hebreos non se marchasen ou por simple antisemitismo) 

Algunhas familias hebreas vivían nas rúas colindantes á Rúa Nova, como son as rúas Zapateiros, Arcedianos, Praza do Campo (Actual Praza Maior) e Barreira. Sen embargo, en 1484 se fai público o decreto da Cortes de Toledo polo cal se obriga a tódolos xudeus a residir na rúa Rúa Nova e ordenando ós cristiáns que abandonen esa rúa. O goberno municipal non fixo demasiado caso a este edicto que foi necesario lo repeti máis duramente en 1487. 

Ó igual que acontecera noutros puntos de Galicia, a situación era tan distendida que en ocasións foi necesario o deter a algún hebreo por blasfemar durante as procesións cristiás. 

O incidente máis grave que se lembra contra os xudeus en Ourense, antes do edicto de expulsión foi o saqueo da Sinagoga en 1441, non obstante os documentos existentes culpan de elo a un grupo de franceses que naquel momento atopábanse aloxados nunha das casas da xudería (?).

En canto á Sinagoga, sábese que estaba situada en Rúa Nova, que era bastante pequena, bastante lóxico tendo en conta a poboación da xudería, e que dispuña de horta e pozo. Sen embargo, non se pode determina-la súa emprazamento exacta. Para algúns ocupaba o solar onde agora se levanta a igrexa de Santa Eufemia, mentres que para outros é local xunto de enfronte, nun edificio que comunicaba a rúa Zapateiros con Rúa Nova.

ALLARIZ

Na vila de Allariz atopábase unha das xuderías máis importantes de Galicia, a cal foi próspera e frutífero a ata o século XV en parte polo seu excelente situación estratégica que cara da cidade "chave de Galicia". (segundo un privilexio de Sancho IV) 

Durante o século XII os xudeus e os cristiáns vivían protexidos polas murallas do castelo en rúas colindantes pero a tendencia dos hebreos ó illamento fixo que se organizasen en torno á figura do rabino, e centrando a súa residencia no barrio de San Pedro. (Actualmente, as rúas San Lázaro, Porta de Vilanova, O porte dá Barreira, e rúa Arroleiro) Durante é primeiro período non se pode falar propiamente de xudería xa que as dúas etnias estaban entremezcladas, aínda que a maioría dos hebreos concentrábanse nesta zona.

O día 20 de Maio de 1289 se produce un acontecemento decisivo, e que nos dá unha mostra da situación dos xudeus en Galicia; se sinatura o acordo polo cal os dous pobos, xudeus e católicos, deciden vivir separadamente. O sorprendente disto é que se sinatura entre iguais e equitativamente, acordando tolerancia mutua. Tamén se pacta o separa-las celebracións para que ningún xudeu poida estar presente durante as procesións católicas e que ningún católico poida interrompe-la liturxia xudea. Do mesmo modo, se acorda que ningún xudeu poida vivir cos católicos e que ningún destes fágao na xudería. 

Este feito que pode nos asemellar na actualidade irracional e racista, no século XIII é todo un logro da tolerancia posto que ambas partes recoñécense mutuamente, aceptando que cada un adore a un deus distinto, e sobre todo aceptando a relixión do outro. Ningunha das dous asemella ter unha postura opresora e o único que buscan é unha convivencia pacífica. 

Durante 105 anos anteriores a este acordo, era normal que os xudeus burlásense das procesións católicas, insultando ás imaxes de Cristo e a Virxe Maria. Pola súa parte, os católicos tentaban por tódolos medios interrompe-los servizos relixiosos hebreos e incordiarles durante o Sabbat (día no que os xudeus non poden facer ningún tipo de actividade física). Quizais se poida pensar que estes actos son un indicio dunha mala convivencia, sen embargo é todo o contrario. Os xudeus e católicos considerábanse a si mesmos como iguais, o cal fai lóxico que se enfrontasen como iguais en cuestións relixiosas. (a fin de contas son os únicos roces dos que se ten constancia) Os acontecementos acontecidos en Allariz, e noutros lugares de Galicia, supuxesen un linchamento sistemático de xudeus en calquera outra parte. 

Tras este acordo, algúns xudeus instaláronse no barrio de O Couto aínda que a maioría deles fixérono na zona de Subcastelo, xa fóra das murallas, nas proximidades da sinagoga e o cemiterio hebreo, que foran construídos o século anterior nuns terreos cedidos para tal fin polo goberno local. Este solar estaría na actual rúa Santo Estevo, pero tanto a sinagoga como o cemiterio serían desmantelados trala expulsión de 1492. 

A xudería de Allariz tivo a súa época de esplendor ata principios do século XV a partir do cal irá decayendo paulatinamente, especialmente a partir da segunda metade do século, trala prohibición dos xudeus de exercer cargos públicos e actividades profesionais, o que supuxo o final da xudería de Allariz. 

Chegado o momento de ter que abandona-lo país en 1492, foron moi poucos os xudeus que preferiron por se ir a outros países, optando maioritariamente pola conversión ó catolicismo

RIBADAVIA

En Ribadavia atópase a xudería máis importante de Galicia; na actualidade, está declarada monumento nacional e incluída dentro da rede de xuderías de España. ("Caminos de Sefarad") o cal nos dá unha idea da importancia desta alxama. 

Segundo a tradición os primeiros hebreos que se instalaron en Ribadavia fixérono no século Xl, cando o Rei Don García escolleu á vila como capital de Reino de Galicia no ano 1063, co fin de xestiona-los asuntos financeiros do Reino e aproveita-las posibilidades comerciais que ofrecía a nova vila pola súa condición de capital e o seu excelente situación xeográfica. 

As primeiras probas documentais da presenza de xudeus en Ribadavia datan de finais do século XIV, cando se describe a resistencia dos membros do pobo hebreo no asedio das tropas inglesas do Duque de Lancaster que finalmente tomaron e saquearon a vila.

Non se pode determina-lo número de xudeus que pereceron no asedio británico, pero estímase que uns mil cincocentos. Esta cifra fainos sospeitar que era posible que houbese semitas aloxados en Ribadavia e procedentes doutras vilas xa tomadas polos ingleses, como Tui, Baiona, etc. A tradición xudea da cidade é tan grande que algúns autores, como Méndez Silva, aseguran que o nome do río Avia provén do hebreo e cuxo significado é "Vontade do Señor", en contra da teoría, máis aceptada, que afirma que o nome do río Avia é de orixe celta. 

Un factor decisivo para o desenvolvemento da alxama de Ribadavía, xunto co de ser entrada de Galicia, foi a súa riqueza vinícola. Xa no século IX o viño Ribeiro era moi apreciado polos nobres e eran abundantes as adegas deste viño, sen embargo foi a partir do século XII cando comezou o desenvolvemento do viñedo. Os xudeus atoparon no comercio vitícola a máis importante fonte de ingresos da xudería, exportando o viño a todo a Península Ibérica. Este lucrativo comercio axudou a que a alxama desenrolásese e prosperase ata se converter na maior e máis importante alxama de Galicia e de todo o noroeste español. 

Segundo algúns historiadóres a poboación hebrea de Ríbadavia no século XV chegou a representar ó sesenta por cento dos veciños da vila.

Evidenemente, o edicto de expulsión supuxo un duro golpe para a vida cultural e económica de Ribadavia, aínda que a maioría dos semitas optaron, como no resto de Galicia, pola conversión ó catolicismo, pero baixo a protección do bautismo gran parte deles seguiron realizando as cerimonias da relixión dos seús antepasados. 

O número de xudaizantes era moi numeroso posto que a poboación aceptábaos e o tribunal da Inquisición do que dependía Galicia estaba en Valladolide. Trala expulsión dos xudeus de Portugal, moitos semitas regresaron a Galicia sabedores da boa situación. A cantidade de xudaizantes en Ribadavia chegou de escándalo. Tentouse ó longo do século XVI instala-la Inquisición Española en Santiago, e despois de diversos fracasos, asíntase o tribunal da Inquisición en 1574, case un século despois que no resto de España. Mentres tanto, o progreso económico de Ribadavia nos séculos XVI e XVII permiten ós criptoxudeos manter contactos con xuderías e sinagogas europeas, especialmente a de Venecia e Ámsterdam. 

Como era de agardar, aparece un comisario do Tribunal en Ribadavia, co que a convivencia vénse abaixo ó realizase os primeiros "Autos de fe" e as primeiras detencións. Da tranquilidade inicial pásase a unha auténtica cacería, denuncias, e acusacións que esnaquizaron a harmonía dunha Vila próspera e apacible. 

A sinagoga, segundo os últimos datos achados era de boas dimensións, (e que demostra a importancia da colonia de Ribadavia) foi erigida entre os séculos XII e XIII ocupando a fachada oeste da actual praza da Magdalena. O edificio mantivo a súa estrutura orixinal ata principios do século XX. Na actualidade, as columnas exteriores pertencen ó edificio orixinal, e nunha das dependencias contiguas existe un pasadizo subterráneo que se supón foi a saída de emerxencia do templo xudeu e que desemboca no río Avia e tamén unha piscina ritual.

Pódese atopa-la casa coñecida popularmente como a casa da Inquisición na esquina da rúa San Martiño e Salgado Moscoso. Neste Edificio construído no século XVI destacan os escudos das familias ligadas ó Santo Oficio.En canto á situación da xudería, esta atopábase situada entre A porta Nova da muralla (que daba acceso á xudería) e a praza da Magdalena. En extensión, representa case a metade do barrio antigo. Destaca dentro do barrio hebreo as pequenas ruadas, con numerosas escalinatas, a abundancia de casas con adegas para o viño (ou ben para talleres artesanais) e as porta Tambiéns lousadas a modo de plataforma para evitar que entrase o auga e a humidade nos locais e vivendas.

Existe na actual

Existe unha representación da vida medieval na Vila de marcado interese histórico (FESTA DA ISTORIA) onde pódense atopar moitos enseres da vida cotidian dos xudeos e do que da boa conta na gastronomía da Vila en especial das reposteiras que fan doces de extraordinaria feitura xudea, coma da boa conta a dona Herminia que pomemos atopar nesta foto traballando na súa Tahona.

TUI

Moi pouco se sabe da comunidade hebrea de Tui, e aínda que se presupone que era bastante importante, tamén outórgaselle unha gran mobilidade pola proximidade xeográfica con outras cidades e portos importantes como Vigo, Balona e Salvaterra, onde igualmente existían colonias xudeas asentadas e prósperas. O que se pode afirmar é que trala expulsión dos xudeus de Portugal, os cales maioritariamente eran sefardíes españois que se aloxaron en Portugal trala expulsión dos Reis Católicos, Tui comezou a recibir grandes cantidades de xudeus católicos novos. Co paso dos anos, case todos se converteron o catolicismo, e gran parte optou por ingresar na igrexa, chegando a existir un gran número de conversos no clero tuidense que pouco a pouco ía subindo na xerarquía eclesiástica. A sé episcopal de Tui solicitou establece-lo Estatuto de limpeza de sangue en 1609 para frear esta ascensión dos católicos novos. Repetiron a solicitude en 1616, e en ambos casos a Cámara de Castela lles denegó a implantación. 

O barrio xudeu, sen podelo afirmar tallantemente, é máis ben seguindo o esquema doutras cidades, suponse que achábase ó amparo da Catedral-Fortaleza, baixo protección do bispado, abarcando as rúas Fornos, Entrefornos (actual rúa do pracer), Ruela dá Soidade, Rúa do Ouro e Ruela do Ouro. De mesmo modo, tamén é probable que os negocios hebreos máis prósperos de Tui estivesen emprazados nos soportais da famosa rúa Corredoira.

Na actualidade, e grazas ó crecente interese polo pasado hebreo de Galicia e de España, as vilas de Tui e Monforte tamén pasaron a formar porta da ruta das xuderías españolas, formando, xunto con Ribadavia, unha sub-ruta dentro do programa "Caminos de Sefarad". 

A cidade de Tui, sede episcopal, foi unha das sete provincias galegas. O seu papel a historia de Galicia foi determinante polo seu carácter de fronteira con Portugal.

PONTEVEDRA

Tense constancia da presenza hebrea na cidade de Pontevedra dende, ó menos, 1304 como figura no documentado de venda duns terreos ó prior de Santo Domingo de Pontevedra, no cal se fai mención da presenza dun guardián, ou custodio, da sinagoga da vila. Para que houbese unha sinagoga establecida en Pontevedra a comezos do século XIV, tiña que habitar un mínimo de dez familias, polo que é moi probable que a presenza de semitas na cidade remontásese a mediados do século XIII

A xudería de Pontevedra posuía Sinagoga e fossar (cemiterio xudeu) polo que é de supor que o seu tamaño e importancia debeu de ser considerable no seu momento de esplendor. Hai que ter presente que durante a Idade Medía, a cidade pontevedresa era un importante centro comercial.